ข้อตกลงนิวเคลียร์ของอิหร่าน JCPOA คืออะไร?

ข้อตกลงนิวเคลียร์ของอิหร่าน JCPOA คืออะไร? ข้อตกลงนิวเคลียร์ของอิหร่าน หรือ แผนปฏิบัติการเบ็ดเสร็จร่วม JCPOA คือข้อตกลงครั้งสำคัญระหว่างอิหร่านและมหาอำนาจโลกหลายแห่ง รวมถึงสหรัฐอเมริกา ในเดือนกรกฎาคม 2015

ภายใต้ข้อตกลงนี้ อิหร่านตกลงที่จะจำกัดปริมาณการสะสมและการผลิตยูเรเนียมเสริมสมรรถนะซึ่งเป็นธาตุยูเรเนียมชนิดหนึ่งที่สามารถเปลี่ยนเป็นเชื้อเพลิงเครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์รวมถึงใช้ในอาวุธนิวเคลียร์ เป็นเวลา 15 ปี เพื่อแลกกับการที่ทางสหรัฐฯ สหภาพยุโรป และสหประชาชาติ ยกเลิกมาตรการคว่ำบาตรที่ใช้ต่ออิหร่านก่อนหน้านี้

ประธานาธิบดี โดนัลด์ ทรัมป์ ทำอะไร?

ผู้เสนอข้อตกลง กล่าวว่า จะช่วยป้องกันการฟื้นฟูโครงการอาวุธนิวเคลียร์ของอิหร่าน และลดโอกาสเกิดความขัดแย้งระหว่างอิหร่านกับคู่แข่งในภูมิภาค ที่รวมถึงอิสราเอลและซาอุดีอาระเบีย อย่างไรก็ตาม ข้อตกลงดังกล่าวเกิดปฏิกิริยาด้านลบจากทั่วโลกต่อการตัดสินใจของโดนัลด์ ทรัมป์ ถอนตัวออกจากข้อตกลงนิวเคลียร์เมื่อเดือนพฤษภาคม 2018 ในการตอบโต้ต่อการจากไปของสหรัฐฯ

ทั้งนี้อิหร่านได้ประกาศว่าจะยังคงปฏิบัติตามข้อตกลงแม้ว่าสหรัฐฯ ถอนตัวไป และให้กระทรวงการต่างประเทศเจรจาเงื่อนไขกับสหภาพยุโรป หากบรรลุเงื่อนไข โดยเงื่อนไขเหล่านี้เรียกร้องให้ชาติยุโรปปกป้องการซื้อขายน้ำมันของอิหร่าน รวมถึงปกป้องการค้าของอิหร่านจากมาตรการคว่ำบาตรจากสหรัฐฯ

ทำให้สถานการณ์การเจรจาปัจจุบันนั้นยังไม่เป็นที่แน่ชัดว่าจะได้ข้อสรุปอย่างไร หากชาติภาคีไม่สามารถทำตามเงื่อนไขดังกล่าวอิหร่านจะกลับมาเริ่มกระบวนการผลิตยูเรเนียมเสริมสมรรถนะเพื่อเข้าสู่การผลิตอาวุธนิวเคลียร์อีกครั้ง

ในปี 2021 ประธานาธิบดีโจ ไบเดน กล่าวว่าสหรัฐฯ จะคืนข้อตกลงหากอิหร่านกลับยอมทำตาม การทูตได้รับการต่ออายุในขั้นต้นดูเหมือนจะมีแนวโน้มดี แต่หลังจากการเจรจาหยุดไป ก็ยังไม่ชัดเจนว่าทั้งสองฝ่ายจะสามารถบรรลุข้อตกลงได้

ผู้เข้าร่วมมีใครบ้าง?

หัวใจสำคัญของการเจรจากับอิหร่านคือสมาชิกถาวร 5 ประเทศของคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ (จีน ฝรั่งเศส รัสเซีย สหราชอาณาจักร และสหรัฐอเมริกา) และเยอรมนี ซึ่งเรียกรวมกันว่า P5+1 สหภาพยุโรปก็เข้ามามีส่วนร่วมด้วย

มหาอำนาจในตะวันออกกลางเช่นซาอุดิอาระเบียกล่าวว่าพวกเขาควรได้รับการปรึกษาหารือหรือรวมอยู่ในการเจรจาเพราะพวกเขาจะได้รับผลกระทบมากที่สุดจากอิหร่านที่ติดอาวุธนิวเคลียร์ อิสราเอลคัดค้านข้อตกลงนี้อย่างชัดเจน โดยเรียกมันว่าผ่อนปรนเกินไป

Timeline

1. การเจรจาอย่างเป็นทางการสู่แผนปฏิบัติการเบ็ดเสร็จ ซึ่งเป็นความตกลงชั่วคราวที่ลงนามระหว่างอิหร่านและประเทศ P5+1 ในเดือนพฤศจิกายน 2013
2. อีก 20 เดือนถัดมา ประเทศอิหร่านและประเทศ P5+1 เจรจากัน และในเดือนเมษายน 2558 มีการตกลงกัน สำหรับความตกลงสุดท้ายและในเดือนกรกฎาคม 2558 ประเทศอิหร่านและพี5+1 ตกลงกับแผนนี้
3. วันที่ 13 ตุลาคม 2017 ประธานาธิบดีสหรัฐ ดอนัลด์ ทรัมป์ ประกาศว่าสหรัฐจะไม่รับรองความตกลงดังกล่าวเป็นลายลักษณ์อักษรตามกฎหมายในประเทศสหรัฐ แต่ยังไม่เลิกข้อตกลง
4. ผู้อำนวยการ IAEA ยูกิยะ อะมาโนะแถลงในเดือนมีนาคม 2018 ว่าองค์การพิสูจน์ยืนยันว่าประเทศอิหร่านนำข้อผูกมัดที่เกี่ยวข้องกับนิวเคลียร์ของตนไปปฏิบัติ
5. วันที่ 30 เมษายน 2018 สหรัฐและอิสราเอลว่าอิหร่านไม่เปิดเผยโครงการอาวุธนิวเคลียร์ลับในอดีตต่อ IAEA ที่กำหนดตามข้อตกลงในปี 2015
6. วันที่ 8 พฤษภาคม 2018 ทรัมป์ประกาศว่าถอนตัวสหรัฐจากแผนฯ
7. หลังการถอนตัวดังกล่าว สหภาพยุโรปตราบทกฎหมายยับยั้งในวันที่ 7 สิงหาคม 2018 เพื่อทำให้วิธีการบังคับของสหรัฐต่อประเทศที่ค้ากับอิหร่านเป็นโมฆะ ในเดือนพฤศจิกายน 2018 วิธีการบังคับของสหรัฐกลับมามีผลโดยตั้งใจบังคับให้อิหร่านเปลี่ยนนโยบายของประเทศอย่างมาก รวมทั้งการสนับสนุนกลุ่มนักรบในภูมิภาคและการพัฒนาขีปนาวุธร่อน
8. ในเดือนพฤษภาคม 2019 IAEA รับรองว่าประเทศอิหร่านปฏิบัติตามเงื่อนไขหลักของข้อตกลง แม้มีการยกคำถามเกี่ยวกับจำนวนเครื่องหมุนเหวี่ยงขั้นสูงที่ประเทศอิหร่านได้รับอนุญาตให้มีได้ เพราะมีบทนิยามไว้หลวม ๆ ในข้อตกลงเท่านั้น
9. วันที่ 1 กรกฎาคม 2019 ประเทศอิหร่านประกาศว่าประเทศละเมิดขีดจำกัดที่ตั้งไว้ต่อคลังยูเรเนียมเสริมสมรรถนะต่ำ ไม่นานหลังประกาศ IAEA ยืนยันว่าคลังยูเรเนียมเสริมสมรรถนะรวมของอิหรานเกิดขีดจำกัดของข้อตกลง ไม่นานต่อมา อิหร่านประกาศเพิ่มการเสริมสมรรถนะยูเรเนียมเกินขีดจำกัดที่ตกลงกันไว้ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ โมฮัมหมัด จาวัด ซารีฟ ทวีตว่ามาตรการที่อิหร่านใช้เพื่อถอยการผูกมัดของตนต่อข้อตกลงนิวเคลียร์สามารถย้อนกลับได้หากผู้ลงนามในยุโรปบรรลุข้อผูกมัดของพวกตนบ้าง